مکتب پربار جعفرى و محضر گهربار امام صادق اسلام شناسانى بزرگ به جامعه اسلامى هدیه کرد دانشمندانى که هر یک خود مرجعى مهم در مسائل علمى و مذهبى به شمار مىآیند دستاوردهاى این دانشگاه فعال علمى دینى گستردهتر از آن است که بتوان به تمام آن اشاره کرد اما از باب نمونه تنى چند از این بزرگان را معرفى مىکنیم.
از آل بکر بن وائل و اهل کوفه است او که درک محضر حضرت زین العابدین، حضرت باقر و حضرت صادق علیهماالسلام را نمود، ثقهاى جلیل القدر، فقیه، قارى، لغوى و مقدم در هر فنى بوده است. از تالیفات او کتاب‌هاى غریب القرآن، فضائل و احوال صفین است. امام ششم به ایشان بسیار علاقمند بود، هرگاه به خدمت امام مىرسید حضرت امر مىفرمود که براى ابان وسادهاى مىافکندند و با وى مصافحه و معانقه و احوال‌پرسى مىکرد و او را بسیار احترام مىنمود.
لیث بن بخترى مرادى کوفى، مکنى به ابو بصیر و ابو محمد، از شمار نیکان و پاکانى است که حضرت جعفر بن محمد ایشان را به بهشت بشارت دادهاند. از امام صادق روایت شده که فرمودند: کسى مانند زراره و ابو بصیر و محمد بن مسلم و برید بن معاویه عجلى، نام ما و احادیث پدرم را زنده نکرد و اگر این جماعت نبودند، احدى استنباط این امر را نمىکرد.
نامش ثابت و اسم پدرش دینار و کنیهاش ابو صفیه است. وى از ثقات سلسله امامیه و از مشایخ اهل کوفه است، که روایات او نزد علماء معتمد و موثق و مورد قبول است. او داراى کتابى در تفسیر قرآن است. و رساله حقوق امام سجاد و دعاى سحر از او نقل شده است.
کنیهاش ابو عبدالله و یا ابو موسى معروف به صوفى، شیمىدان بزرگ اسلامى است که در اصل خراسانى است لیکن محل تولدش تحقیقا معلوم نشده است. حیان پدر او خراسانى بوده و در طوس داروخانه داشته و مورد اعتماد همگان بود. حیان در خراسان کشته شد و پسرش جابر که بسیار جوان بود با سپاهیان شیعه از خراسان به کوفه آمد و از آنجا به مدینه طیبه به خدمت حضرت باقر شرفیاب شد و بعدها در ردیف شاگردان امام صادق قرار گرفت و به قدرى به حضرت نزدیک شد که پیوسته مورد لطف و محبت حضرت صادق بود. تصنیفات او را حدود پانصد جلد گفتهاند ولى بیشتر آنها از دست رفته است. کتاب‌هاى اسرار الکیمیا و تصحیحات کتب افلاطون و الخواص و صندوق الحکمه از ایشان است. او در کشورهاى اروپایى شهرت فراوان دارد. او کسى است که الکل را کشف کرد و آن را زیت الزاج نامید. سرانجام در طوس درگذشت. او در نوشتههایش چنین تصریح کرده که، در همه این علوم شاگرد جعفر بن محمد بوده است و در همه جا از امام به عنوان سیدى جعفر الصادق یاد کرده است.
نام اصلىاش عبد ربه و کنیهاش ابو الحسن و ابو على است. از اصحاب اجماع و از بزرگترین فقهاء و اجلاى محدثین و متکلمین امامیه و یکى از برجستهترین اصحاب امام صادق و امام کاظم بوده است. در او جمیع خصال نیکو، از علم و فضل و فقاهت و دیانت و وثاقت جمع شده بود به علاوه او مردى ادیب، شاعر، متکلم و قارى بوده و در زهد و پارسایى کمنظیر بوده است. مرحوم علامه حلى، شیخ نجاشى، شیخ طوسى ایشان را در حد بالایى توصیف کردهاند. محمد بن مسلم بن رباح ثقفى، ابو جعفر طحان. از معروف‌ترین اصحاب امام باقر و امام صادق و از حواریین ایشان بوده است. محمد بن مسلم یکى از چهار نفرى است که امام صادق درباره آنها فرمود آنان محبوب‌ترین مردم نزد من هستند چه زنده و چه مرده و نیز فرمود: محمد بن مسلم از حفاظ دین است. او در عبادت مشهور و یکى از عباد زمانه خود بود. در زمان خود اورع و افقه مردم بود. احادیث زیادى را نقل کرده و علماى شیعه به صحت احادیث ایشان اجماع دارند. مدت چهار سال در مدینه اقامت گزید و پیوسته به محضر امام باقر و امام صادق شرفیاب مىشد. سىهزار حدیث از امام باقر و شانزده هزار حدیث از امام صادق شنیده بود.
ابو محمد یا ابو الحکم کندى یا شیبانى، بغدادى یا کوفى، از اعاظم ائمه کلام و ازکیاى اعلام و از بهترین شاگردان مکتب امام صادق و از خواص اصحاب امام هفتم بوده است. او دانشمندى جامع در علوم عقلى و نقلى، خوش قریحه، حاضر جواب، خوش بیان و عقاید شناسى بزرگ بوده است. تاریخ ولادتش به طور قطع معلوم نیست اما مىتوان حدس زد که در اوایل قرن دوم هجرى بوده است. زادگاهش شهر کوفه و محل نشو و نماى او شهر واسط است. امام صادق با انفاس قدسیهاش چنان هشام را براى مباحثه با مخالفین مجهز و آماده نمود که در هیچ مناظرهاى از هیچ کس شکست نخورد و همیشه قهرمانى پیروز بود. آوازه شهرت او چنان حوزههاى علمى اسلامى را گرفته بود که هرگاه دانشمندان به نام با این که او را ندیده بودند در مناظرهاى از شخصى شکست مىخوردند حدس مىزدند که آن شخص هشام بن حکم است. علماى رجال کتاب‌ها و تالیفات زیادى را به ایشان نسبت مىدهند که همه حکایت از سعه دانش و اطلاعات وسیع او در زمینههاى مختلف مىکند. از کتاب‌هاى او پیداست که در زمینههاى فقه، اصول، احادیث، توحید اصول دین، امامت و همچنین رد بر زنادقه، مادیون، دوگانهپرستان و معتزله، نوشتههاى زیادى داشته است. بعضى کتاب‌هاى او را بالغ بر سى جلد ذکر کردهاند.
